Beyin kanserine ilişkin potansiyel bir tedavi yöntemi olarak görülen EdU molekülünün fareler üzerindeki deneyi başarılı olunca, insanlar üzerinde de denenmesine karar verildi. Bu kararın ardından DNA onarımı ile ilgili söz konusu yöntem yeniden gündeme geldi. Aziz Sancar’ın keşfi EdU molekülü nedir? İlgili tüm detaylara gelin beraber bakalım…

EdU Molekülü Nedir?

DNA onarımı üzerine çalışmalar yapan Nobel Ödüllü bilim insanı Aziz Sancar’ın “heyecan verici keşif” olarak nitelendirdiği EdU molekülü, sinir sistemine zarar vermeden beyin kanserini tedavi edebilecek bir yöntem olarak öne çıkıyor.

Aziz Sancar, Nobel ödülü aldığı "hücrelerin hasarlı DNA'yı tamir ederek genetik bilgiyi nasıl koruduklarını moleküler düzeyde haritalama" konusunun ardından benzer temalarda da araştırmalarına devam etti.

Beyin kanseri alanında çalışmalarını sürdüren Sancar ve ekibi, EdU (5-etinil-2’-deoksiüridin) adlı molekülün sinir hücrelerine herhangi bir hasar vermeden, beyindeki tümörlerin tedavisinde kullanılabileceği kanısına vardı.

EdU molekülünün bozulmamış DNA'da, DNA hasarı varmış gibi davranarak onarım mekanizmasını tetiklediğini keşfettiler. EdU'yu hasar görmemiş hücrelerle bir besin ortamına koyduklarında, bu molekülün ultraviyole ışığı, sigara ve kemoterapi ilaçlarından kaynaklanan DNA hasarlarını onardığını gördüler.

EdU, eksizyon onarımı adı verilen bir süreçle DNA'daki hasarlı dizileri çıkarıp yerine yeni diziler eklenmesini sağlıyor.

Yüksek çözünürlüklü haritalama ile bu onarımın genom boyunca tekrar tekrar gerçekleştiği belirlendi. Her yeni onarımda EdU kalıyordu ve bu, onarım yanıtını yeniden tetikliyordu.

Sonuçta, EdU ile başa çıkamayan hücreler apoptoz (hücre ölümü) geçirene kadar bu döngü devam ediyordu.

EdU Molekülü ve Beyin Kanseri

Kemoterapi ilaçlarının aksine kan-beyin bariyerini aşarak beyne kolayca ulaşabilen EdU, Aziz Sancar tarafından çok şaşırtıcı ve büyük bir tesadüf olarak nitelendiriliyor.

Aslında EdU molekülü orta derecede toksiktir. Fakat bu toksik etki mekanizmasının hücreyi nasıl yok ettiğini kavrayan Aziz Sancar ve ekibi, EdU molekülünün bu toksisitesi ve kan-beyin bariyerini aşma özelliğinin, beyin kanserinin tedavisi için potansiyel bir yöntem olabileceğini keşfettiler.

Keşfi ile tıp dünyasında yeni bir çığır açan Aziz Sancar, EdU molekülü ile ilgili şunları söylemiştir:

EdU'nun özellikleri, onu etkili bir beyin kanseri ilacının temeli haline getirebilir. EdU, hızlı bölünen kanserli beyin hücrelerini öldürebilirken, bölünmeyen sağlıklı beyin hücrelerini koruyabilir. Beyin kanserinde EdU, hayvanlarda çalışıyor, insanlarda kullanılabilmesi için iki yıl boyunca klinik deneylerde yan etkilerini araştırmamız gerekiyor. Bu süre boyunca EdU molekülünün insanlardaki yan etkisine odaklanmamız gerekecek. DNA onarımıyla ilgili bu yeni metodu, Türkiye'ye de aktarmak için de çabalıyorum.

Aziz Sancar Kimdir?

Prof. Dr. Aziz Sancar Nobel Ödüllü Türk doktor, akademisyen, biyokimyager ve moleküler biyologdur. 1946 yılında Mardin’de doğan Sancar, 2015 Nobel Kimya Ödülü’nü kazanmıştır.

DNA onarım sistemi ile ilgili yaptığı araştırmalar ve keşiflerle büyük yankı uyandıran Türk bilim insanı ayrıca hücre dizilimi, kanser tedavisi ve biyolojik saat konularıyla ilgili de çalışmalarını sürdürmektedir.

415 bilimsel makale ve 33 kitap yayınlayan başarılı bilim insanı, Amerikan Ulusal Bilimler Akademisi’ne kabul edilen üç Türk’ten biridir.