Ailenizle kurduğunuz iletişimin arkadaşlarınızla kurduğunuz iletişimden çok daha farklı değil mi? Kullanılan kelimeler, kurulan cümleler yani tüm söylemler bağlamına göre farklılık gösterir.
Sizden izler taşıyan dil kullanımı bilinçaltınızla da ilişkilidir. İletişim ve dil kullanımının gizli dünyasına ise söylem analiziyle göz atmak mümkün.
Sosyal bilimcilerin aşina olduğu bu kavram, dilin kullanıldığı her türlü sosyal bağlamı ve bu dilsel yapının altında yatan anlam katmanlarını inceler.
Daha detaylı öğrenmek isteyenler için söylem analizi nedir, anlattık.
Kesin olmamakla birlikte dünyada konuşulduğu bilinen ortalama 7.000 farklı dil mevcut. Tüm bu dillerin nasıl kullanıldığını anlamaya çalışmanın yöntemi ise söylem analizidir. İnsanlar, gruplar veya kurumlar tarafından dilin nasıl kullanıldığı anlamaya çalışılır.
Şimdiye kadar kelimelerin gücüne dair pek çok şey görmüş olabilirsiniz. Bu gördükleriniz genellikle kelimelerin etkili iletişim rolü üzerine odaklanır.
Söylem analizi ise kelimelerin, metinlerin, söylemlerin, medyanın veya sosyal etkileşimlerin altında yatan anlamları, güç ilişkilerini, ideolojilerini ve kültürel yapıları açığa çıkarmayı hedefler.
Bu yöntemin sosyal bilimler açısından da ortaya koyduğu en önemli bulgu, dilin sadece bir iletişim aracı olmasının ötesinde bir amacı olduğudur. Dilin toplumsal dinamikleri ve güç yapılarını nasıl şekillendirdiğini anlamaya çalışır.
Söylem analizi nedir sorusu aynı zamanda ne için kullanıldığını da içerir. Söylem analizi kullanım alanları genellikle aşağıdaki gibidir:
- Medya ve iletişim çalışmaları
- Edebiyat
- Siyaset bilimi
- Psikoloji
- Sosyoloji
Söylem analizi farklı disiplinlerde geniş bir kullanım alanına sahiptir. Politik konuşmalardan reklam diline, medya içeriklerinden akademik metin ve çalışmalara kadar pek çok metin türü üzerinde uygulanabilmektedir.
Üzerine yapılan araştırmalar ve çalışmalar doğrultusunda söylem, sadece dille birlikte düşünülebilir bir kavramdır.
Söylem bir iletinin yalnızca içeriğini değil, onu ifade eden kişiyi (kimin söylediği), bu kişinin dayandığı otoriteyi (hangi temele dayandığı), hedef kitlesini (kime hitap ettiği) ve iletinin arkasındaki amacı (söyleyenlerin neyi başarmayı hedeflediği) içeren tüm boyutları kapsar.
Söylem, bunlardan ayrı düşünülemeyeceği için belirli zaman diliminde belirli insan grupları arasında, diğer gruplarla ilişkili olarak geliştirilmiş düşünceleri, ifadeleri ve bilgileri barındırır.
Sadece dilin sözel kısmına yansımaz; tüm günlük yaşam pratiklerimizi de içerecek biçimde sosyal dünyayı nasıl algıladığımızı ve nasıl tepki verdiğimizi de kapsar.
Söylem nedir örneklerle açıklayalım…
- Siyasi söylem: Siyasi liderlerin ve kurumların kullandığı dildir. Seçim kampanyaları sırasında ‘’Halkın iradesi her şeyin üzerindedir’’ demek gibi. Bu söylem, politikacının kendisini nasıl konumlandırdığına ve halkın onu nasıl konumlandırmasını istediğine dair anlatı sunar.
- Medya söylemi: Daha çok haber bültenlerinde kullanılan dili anlatır. Günümüzde sosyal medyayı da içerir.
- Toplumsal cinsiyet söylemi: Toplumda kadın ve erkek rollerine dair söylemlerdir. Toplumsal cinsiyet eşitsizliklerinin dilde başladığını ve nasıl inşa edildiğini gösterir.
- Tüketim Kültürü (Reklam) Söylemi: Her mecrada karşılaşabileceğimiz reklamlar, hedef kitlesine uygun olacak şekilde insanların tüketim alışkanlıklarını şekillendiren güçlü söylemler oluşturur.
Söylemler farklı bağlamlarda ele alınabilir. Fakat söylem analizi nedir kapsamında üzerine en çok düşünülen söylem örnekleri yukarıdaki gibidir.
Söylem analizinin nasıl yapıldığını iki farklı şekilde ele alacağız. Birincisi, daha çok akademik çalışmalarda kullanılan örneklem ve verilere dayanan analiz türüdür.
İkincisi ise günlük yaşam pratiklerimizde kendi kendimize çıkarım yapabileceğimiz halidir.
Akademik çalışmada söylem analizi nedir nasıl yapılır sorusu için takip edilmesi gereken adımlar genellikle aşağıdaki gibidir:
- Araştırma konusu: Her türlü konuya yönelik olarak söylem analizi yapılabilir. Bu sebeple yazılı ya da farklı kanallarla iletilmiş olan tüm metinler (haber bültenleri, kuruluşların demeçleri, televizyon programları, dergiler, romanlar, reklamlar, vb…) araştırma konusu olarak seçilebilir.
- Örnekleme süreci: Örneklemin büyüklüğü önemli değildir. Az sayıda bireyden elde edilen geniş dilsel malzeme geniş kapsamlıdır. Örneklem büyüklüğünden daha çok spesifik araştırma soruları önemlidir.
- Veri toplama: Akademik bir çalışma için yürütülen söylem analizinde genellikle görüşme tekniği kullanılır. Bu görüşmelerden elde edilen verilerin çeşitliliği önemlidir.
- Veri analizi: Toplanılan veriler, okuma/sınıflandırma, yorumlama ve yapılandırma aşamaları ile analiz edilir.
- Geçerlik: Söylem analizinin geçerliği, Potter ve Wetherell’in araştırmalarına göre öncelikle analizden elde edilen verilerin bütünlük içerisinde verilmesini kapsar. İkincisi elde edilen söylemlerin, kelimelerin sözlük anlamıyla değil, katılımcıların deneyimlerine bağlı olarak ilgilenilmesidir. Son olarak ise yapılan söylem analizi sonuçlarının yeni çözümler ve sorular üretmede kullanılabilmesidir.
Not: Bir akademik çalışma için söylem analizi yapmak, oldukça detaylı bir iştir. Yukarıda verilen safhaların her biri daha kapsamlı açıklamalar içermektedir. Bu yazıda söylem analizinin nasıl yapıldığını anlatabilmek için en kısa hali sunulmuştur.
Peki, söylem analizini siz nasıl yapabilirsiniz? Gün içerisinde pek çok kez bu tekniği kullandığımızı bile bilmeden bazı yorumlarda bulunuyoruz.
Fakat, nasıl? Detayları örnekler eşliğinde verelim…
Söylem analizi tekniği nedir ve nasıl yapılır diye merak ediyor olabilirsiniz. İletişim için kullanılan dilin altında yatan katmanları ve yapıları anlamak istiyor olabilirsiniz. Size bir örnek üzerinden anlatalım…
Bir beslenme uzmanının sağlıklı yaşam seminerinde konuştuğunu düşünelim.
Bu konuşmada organik gıdaların faydalarından dengeli beslenmenin önemine kadar anlatıp işlenmiş gıdaların birey ve toplum sağlığına verdiği zararlar hakkında bilgi veriyor. Bilimsel veriler sunmanın yanı sıra kişisel deneyimlerini de dinleyiciyle paylaşıyor.
- Öncelikle konuşma metnini yazılı hale getirerek detaylı bir şekilde transkript edebilirsiniz. Konuşmanın tonu, vurguları ve anlatım tarzını tanımlayın.
- Kullandığı kelimeler ve cümle yapılarını inceleyin. Öne çıkan kelimeleri belirleyin.
- İfadeler kısa ve net mi yoksa karmaşık cümle yapıları mı tercih edilmiş buna bakın.
- Sağlık uzmanının hedef kitlesini belirleyin. Bu kitle tarafından sağlıklı beslenme konuşmasını toplumda nasıl algılandığını düşünün. Dinleyicilerin bu mesajı nasıl alacağını değerlendirin.
- Söylemin güç ilişkilerini ortaya çıkarak sorular sorun: Bilimsel verilerle desteklenen bir otorite mi oluşturuyor? Dinleyicileri nasıl harekete geçirecek?
- Uzmanın sağlıklı yaşam konuşmasının sağlıklı yaşam alışkanlıkları üzerinde nasıl bir etkisi olacağını değerlendirin.
Tüm bunları detaylı bir şekilde yapmak ise iletişim stratejilerinin etkisini değerlendirme ve gerektiğinde farklı stratejiler belirlemek için yarar sağlar.
Söylem analizi, iletişim ve dil kullanımına odaklanır. Bunu yaparken de farklı yöntemler izleyebilir.
Söylem analizi türleri aşağıdaki gibidir:
- Eleştirel söylem analizi
- Metin analizi
- Sohbet analizi
- Pragmatik analiz
Eleştirel Söylem Analizi Nedir?
Söylem analizi nedir denildiğinde ortaya çıkan ilk kavram eleştirel söylem analizi oluyor. Söylem analizinin bu türünde odak nokta güç ilişkilerinin inşasında dilin nasıl kullanıldığıdır.
Özellikle hiyerarşik ilişkilerde kullanılan dilin, sosyal düzeni ve sosyal değişkenleri anlamak üzerinde büyük önemi vardır.
Metin Analizi
Söylemlerin yazılı kısmını incelemektedir. Yazılı metinler incelense de herhangi bir konuşmanın transkripti için de metin analizi yapılabilir.
Bu yöntemle, metindeki kelime seçimleri, ifade tarzı, resmi ve gayri resmi dil kullanımının kültürel ve günlük yaşam pratiklerindeki yansımaları ortaya çıkar.
Sohbet Analizi
Bilimsel araştırmalar için kullanıldığı gibi günlük yaşantıda da insanlar tarafından farkında olunmadan yapılır. Konuşma sıklığı, göz teması sıklığı, vücut dili gibi etkenler dikkate alınarak iletişim seyri ve sosyal ilişkilerin inşası belirlenir.
Pragmatik Analiz
Dilin bir bağlam içerisinde incelenmesini içerir. Kelimeleri basitçe ve sözlük anlamları ile incelemek yerine, gerçek dünyada ve kullanıcının kişisel deneyimi ile incelenir.
Bir arkadaşınızın ismini kızarak söylemek ile sevinçle bağırmak arasında fark vardır. Kelimenin gerçek anlamına bakıldığında pragmatik anlamda farklı sonuçlar doğar.
Söylem analizi nedir sorusu, araştırmalarında ve yazılarında sıklıkla bu kavrama yer veren Foucault’ya değinmeden yanıtlanamaz.
En basit şekilde Foucalt’da söylem analizi, toplumdaki güç ilişkilerinin dil ve dil pratikleri aracılığıyla ifade edilmesine odaklanmaktır.
Foucaultcu söylem analizinin bazı versiyonları, söylemin sosyal grupları (veya halkları) yönetmek için nasıl üretildiğini göstermeyi içerir.
Söylemlerin toplumda ‘gerçek’ olarak kabul edilen şeyleri inşa ettiğini savunur. Ona göre her söylem bir gerçeklik oluşturarak belirli bir güç dinamiği içinde işler.
Foucalul’da söylem analizine bakıldığında en temel örnek, tıp, eğitim ve ceza gibi alanlarda kullanılan söylemlerin, bireylerin kendilerini nasıl değerlendirdiğini ve içerisinde yaşadıkları topluma nasıl uyum sapladığını etkilemesidir.
Söylem analizi nedir sorusu çok geniş bir alanı kaplasa da tüm merak edilenlere kısaca yanıt verdik.