TRT’nin sevilen tarih dizilerinden olan “Mehmed: Fetihler Sultanı” ilgiyle takip ediliyor. Dizinin takipçileri, bu dizide bulunan tarihi figürleri merak edip araştırıyor. Bu figürlerden biri de Çandarlı olarak da bilinen Halil Paşa olmuştur.
Sizler için Çandarlı Halil Paşa hakkında merak edilenleri derledik. İşte detaylar...
Çandarlı Halil Paşa Kimdir?
Günümüzün sevilen tarihi dizilerinden olan ve TRT’de yayınlanan “Mehmed: Fetihler Sultanı” içinde birçok tarihi figürü barındırıyor. Osmanlı tarihinde de öne çıkan bu figürler ilgiyle araştırılıyor. Çandarlı Halil Paşa da bu kapsamda öne çıkan isimlerden biridir. Gelin, Çandarlı Halil Paşa kimdir yakından bakalım...
Çandarlı Halil Paşa, Osmanlı Devleti’nin kuruluş dönemine damgasını vurmuş bir sadrazamdır. Kendisi kuruluş döneminde dört büyük sadrazam yetiştirmiş ve teşkilatlanmada birinci derecede rol oynamış Çandarlı ailesinin bir ferdidir.
Doğum yeri ve tarihi bilinmeyen Çandarlı Halil Paşa, I. Murad’ın sadrazamı olan Çandarlı Kara Halil Hayreddin Paşa’nın torunu, Çandarlı İbrahim Paşa’nın da oğludur. Koca Mehmed Nizamüddin Paşa’nın yerine sadrazam olarak görev yapmaya başlamıştır.
Çandarlı Halil Paşa Sadrazamlığı
Çandarlı Halil Paşa tarihte II. Murad’ın sadrazamı olarak bilinir. Tarihe başarılı savaşlar ve fetihler ile geçen II. Murad, büyük oğlu Alaeddin’i kaybedince büyük bir hüzne düşmüştür. Bunun üstüne II. Murad kendisinden önce ve kendisinden sonra eşi görülmemiş bir karar ile tahttan çekilmiştir. Tahttan çekilirken de tahtı daha 12 yaşındaki oğlu II. Mehmed’e (Fatih) bırakmıştır.
II. Murad’ın bu kararına ilk karşı çıkan da Çandarlı Halil Paşa olmuştur. Bunu sesli dile getirmediği bilinen Çandarlı Halil Paşa bu dönem 12 yaşındaki II. Mehmed’e (Fatih) vekaleten devleti yönetmiştir.
1444 yılında Edirne ve Segedin antlaşmaları ile barışı sağladığını düşünen II. Murad Manisa’da inzivaya çekilmiştir. Bu süreçte Çandarlı Halil Paşa’nın kendisini geri çağırma çabalarına olumsuz yanıtlar vermiştir.
Ancak Haçlıların 1444 barışını bozması ve ani bir karar ile toplanarak saldırıya geçmesi üzerine Çandarlı Halil Paşa ısrarlarını artırmıştır. 1446 yılında da Buçuktepe İsyanı’nın patlak vermesi üzerine II. Murad tahta geri dönmüştür.
12 yaşındaki küçük Mehmed’in tahta geçtiği bu kısa süre Çandarlı Halil Paşa ve onun geleceği için büyük bir önem arz etmiştir. Bu dönemde Çandarlı Halil Paşa, çocuk yaştaki Mehmed’in kendisi yerine lalası ve akıl hocası olan devşirme Zağanos Paşa’yı dinlemesi sebebiyle tedirgin olmuştur.
Daha saldırgan politikalara sahip olan Zağanos Paşa, II. Mehmed’i sürekli olarak Bizans’a karşı harekete geçirmeye çalışmıştır. Daha barışçıl bir politika isteyen Çandarlı Halil Paşa ise bunu engellemekle uğraşmıştır.
Bu uğraşı II. Murad’ın tahta geri dönmesiyle bitmiştir. Bir süre bu çekişmeden kurtulan Çandarlı Halil Paşa, II. Murad’ın vefatı ve II. Mehmed bu sefer olgun bir yaşta tahta çıkması ile tekrar zor bir duruma düşmüştür.
Çandarlı Halil Paşa’nın Sonu
II. Mehmed’in lalası olan Zağanos Paşa ile siyasi çekişmesi kaldığı yerden devam eden Çandarlı Halil Paşa Bizans'a karşı daha ılımlı davranılmasını desteklemiştir. Bu tutumu Konstantinopolis (İstanbul) kuşatması boyunca kuşatmanın kaldırılması ve fetihten vazgeçilmesi için çabalamasına kadar gitmiştir.
Bu tutumu büyük tepki çekmiştir. Hatta bu tutumu, orduda ve siyasi yapıda Çandarlı Halil Paşa’nın Bizans'tan rüşvet aldığı söylentilerinin doğmasına da sebep olmuştur.
Bu dedikoduları gayet ciddiye alan Fatih Sultan Mehmed (II. Mehmed) 29 Mayıs'ta İstanbul’un fethedilmesinden hemen sonra Çandarlı sorununu çözmek için kolları sıvamıştır.
1 Haziran 1453'te Çandarlı Halil Paşa’yı görevden azletmiş, çocukları ile birlikte Çandarlı Halil Paşa’yı tutuklatmıştır. Çocukları daha sonra bırakılmış olsa da Çandarlı Halil Paşa Yedikule’de hapis hayatına devam etmiştir.
10 Temmuz 1453 tarihinde gözlerine mil çekilen Çandarlı Halil Paşa ardından idam edilmiştir. Oğlu İbrahim Paşa tarafından İznik’e defnedilmiştir.
Çandarlı Halil Paşa’nın İdamı Hakkında Teoriler
Çandarlı Halil Paşa’nın idamı konusunda çeşitli teoriler bulunmaktadır. Bazı tarihçiler Çandarlı Halil Paşa’nın İstanbul’un kuşatılması sırasında takındığı fetih karşıtı tutumun hayatına mal olduğunu savunmaktadır.
Bazı tarihçiler ise babasının da vezirliğini yapmış Çandarlı Halil Paşa’nın idamı ile Fatih Sultan Mehmed’in kendi otoritesini pekiştirdiğini söyler. Bunun babasından kalan siyasi gölgeden kurtulmasını sağladığını belirtirler.
Çandarlı Halil Paşa’nın boyun eğeceği yerde genç Fatih Sultan Mehmed’e dik baktığı iddiası da ikinci teoriyi destekler niteliktedir. Kendisi hakkında en uygun yorum ise Sicill-i Osmânî isimli eserde kaleme alınmıştır:
“Tedbirli, güçlü, âlim ise de Bizans Devleti ile siyasi ilişkisi 80 senelik aile ocağının ikbaline son vermiştir.”
Çandarlı ailesi Osmanlı’nın kuruluş döneminde gösterdiği siyasi başarılar ve Osmanlı hanedanlığı üstündeki etkisi ile öne çıkmıştır. Bu dönem oldukça güçlenen Çandarlı ailesi, Çandarlı Halil Paşa’nın bu şekilde idam edilmesinden sonra sadece bir kere daha sadrazam yetiştirebilmiştir.
Ardından siyasetten tamamen uzaklaştırılmıştır. Çandarlı Halil Paşa da Osmanlı tarihinde idam edilen ilk sadrazam olarak kayıtlara geçmiştir.
Çandarlı Halil Paşa kimdir sorusu ile birlikte araştırılan bir diğer konu da Çandarlı ailesinin durumudur.
Çandarlı ailesi siyasetten uzaklaştırılmış olsa da sonları gelmemiştir.
Halil Paşa ve İlyas Paşa ile Mahmud Çelebi kollarından yürüyen torunları günümüze kadar gelmiş bir koldur. Ünlü tarihçi Ord. Prof. İsmail Hakkı Uzunçarşılı’nın eşi Safiye Hanımın da Çandarlı soyundan geldiği bilinmektedir.
Günümüzde ailenin Çandarlı Mahmut Çelebi kolundan gelenler Çandar, diğer koldan gelenler Çandarlıoğlu soyadını kullanmaktadır.