Günlük yaşamımızda farkında olmadan birçok psikolojik olgunun etkisi altında kalırız. Bunlardan biri de "kendini gerçekleştiren kehanet" olarak bilinen ve insanların düşünce biçimlerinin, beklentilerinin ve inançlarının gerçekleşen olaylar üzerinde doğrudan etkili olabileceğini savunan bir kavramdır. Peki, kendini gerçekleştiren kehanet nedir, nasıl işler ve hayatımızı nasıl etkiler? İşte detaylar…
Kendini Gerçekleştiren Kehanet nedir?
Kendini gerçekleştiren kehanet, bir kişinin ya da toplumun belirli bir beklentiye sahip olması sonucunda, o beklentiye uygun şekilde hareket etmesi ve dolayısıyla olayların gerçekten de o yönde gelişmesini ifade eden psikolojik bir olgudur. İlk olarak Amerikalı sosyolog Robert K. Merton tarafından ortaya atılan bu kavram, kişinin veya çevresinin bir olayın nasıl gelişeceğine dair inancının, o olayın sonucunu doğrudan etkileyebileceğini gösterir.
Bu durum, olumlu ya da olumsuz olabilir. Örneğin, bir öğrenci sınavda başarısız olacağını düşünüyorsa, bu inanç onun çalışma motivasyonunu düşürerek gerçekten başarısız olmasına neden olabilir. Tam tersi şekilde, başarılı olacağına inanan bir öğrenci daha çok çalışır ve gerçekten de başarılı olabilir.
Peki nasıl işliyor?
Bu psikolojik olgunun nasıl işlediğini anlamak için şu temel adımları inceleyebiliriz:
- İlk Beklenti Oluşur: Kişi ya da toplum, belirli bir durum veya kişi hakkında bir inanç ya da beklenti geliştirir.
- Davranışlar Bu Beklentiye Göre Şekillenir: İnsanlar, bu inanca uygun şekilde davranmaya başlar. Beklentinin gerçekleşmesi için farkında olmadan ortam hazırlamış olurlar.
- Sonuç Olarak Beklenti Gerçekleşir: Kişinin ya da toplumun davranışları, süreci etkileyerek beklentinin gerçeğe dönüşmesine neden olur.
- Beklenti Pekişir: Olaylar beklendiği gibi gerçekleşince, kişi ya da toplum bu inancının doğruluğuna daha da ikna olur ve bu döngü devam eder.
Örnekleri neler?
Bu psikolojik olgu, birçok farklı alanda kendini gösterebilir:
1. Eğitim ve Başarı
Bir öğretmenin, öğrencisinin çok başarılı olacağına inanması ve ona bu yönde destek vermesi, öğrencinin motivasyonunu artırarak gerçekten de başarılı olmasına yol açabilir. Ancak tam tersi de mümkündür; eğer öğretmen bir öğrencinin başarısız olacağını düşünür ve ona daha az ilgi gösterirse, öğrenci motivasyon kaybı yaşar ve başarısız olabilir.
2. İş Hayatında Performans
Bir çalışan, yöneticisi tarafından başarılı olacağına inandırılırsa, özgüveni artar ve daha iyi bir performans sergileyebilir. Ancak tam tersi durumda, kişinin yetersiz olduğu düşünülür ve buna göre muamele edilirse, gerçekten de başarısız olma ihtimali artar.
3. İlişkilerde Algı ve Beklentiler
Bir kişi, karşısındaki insanın kendisini sevmediğini düşünüyorsa, bu beklentiyle hareket eder ve soğuk davranmaya başlar. Sonuç olarak karşı taraf da gerçekten uzaklaşabilir. Ancak tam tersi şekilde, birinin sizi sevdiğini düşünmeniz, sıcak davranmanıza neden olabilir ve bu durum gerçekten de olumlu bir ilişki doğurabilir.
4. Ekonomi ve Piyasa Hareketleri
Ekonomide de kendini gerçekleştiren kehanet etkisini görebiliriz. Örneğin, insanların bir bankanın batacağına inanması ve paralarını çekmek için acele etmesi, bankanın gerçekten de mali sıkıntıya girmesine neden olabilir.